عوامل موثر بر تخریب حاصل از زلزله چیست؟
زلزله چیست؟
زمین‌لرزه یا زلزله، لرزش شدید زمین است که در اثر حرکت پوسته زمین ایجاد می‌شود. سطح زمین ممکن است جامد و ثابت به نظر برسد، اما واقعاً اینگونه نیست. در واقع پوسته زمین یک سطح واحد و یکدست نیست. بلکه در قسمت‌های مختلفی شکسته شده و مانند شکاف روی پنجره خرد شده است. به این صفحات تکتونیک(tectonic) گفته می‌شود، قطعاتی که کل پوسته زمین را تشکیل می‌دهند. علاوه بر این، این قطعات همیشه در حال حرکت هستند.
صفحات زمین، بسته به نوع صفحات، روبروی یکدیگر یا در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. این حرکات می‌تواند باعث حوادث مخرب و خشن، از جمله زمین‌لرزه و آتشفشان شود. زمین‌لرزه‌ها یا هنگام برخورد دو صفحه با یکدیگر اتفاق می‌افتند و یا هنگامی که دو صفحه در کنار یکدیگر سُر می‌خورند. به همین دلیل کشوری مثل ژاپن تا این اندازه میزبان زمین‌لرزه است.
در جایی دیگر همچون کالیفرنیا در آمریکا گرچه زلزله زیاد است اما یک صفحه حاشیه‌ای(plate boundary) به نام گسل سان‌آندریاس درست در امتداد ساحل قرار دارد. حرکت لغزشی گسل باعث ایجاد اصطکاک در امتداد آن و در نتیجه حرکت تکتونیک و زمین‌لرزه می‌شود. اما با وجود تعدد زلزله در کالیفرنیا خسارت چندان زیادی به این منطقه وارد نمی‌شود. در ادامه عواملی را که بر وقوع یک زلزله تأثیر می‌گذارند را بررسی می‌کنیم.
شدت
بعضی از زلزله‌ها بزرگتر از بقیه هستند. در واقع، زمین‌لرزه‌ها هر روز رخ می‌دهند، اما بسیاری از آن‌ها بسیار کوچک هستند و نمی‌توان متوجه آن‌ها شد. زلزله‌ها را از طریق لرزه‌نگارها یعنی وسایل حساسی که حرکات زمین را تشخیص می‌دهند، می‌توان رصد کرد. این دستگاه‌ها در مقیاس ریشتر حرکات پوسته زمین را در دامنه ۱ تا ۱۰ درجه‌بندی می‌کنند. شدیدترین زمین‌لرزه ثبت شده در تاریخ سال ۱۹۶۰ در والدیویا کشور شیلی رخ داد و ۹.۵ ریشتر بود.
مسافت
شدت زلزله هم به فاصله سطح از زمین و هم به عمق زمین‌لرزه بستگی دارد. در نقاط مختلف کره زمین زمین‌لرزه‌های زیادی رخ داده است که بسیار شدید بودند اما خسارت زیادی وارد نکردند زیرا از مکان‌هایی که انسان‌ها زندگی می‌کنند فاصله زیادی داشتند. زمین‌لرزه‌ها می‌تواند در هر نقطه‌ای از سطح زمین تا حدود ۷۵۰ کیلومتری زیر سطح زمین رخ بدهد. زمانی که زلزله عمیق پیش می‌آید انرژی آن اغلب در زمین پراکنده می‌شود و در نتیجه تاثیر کمی از آن روی زمین حس می‌شود و طبیعتاً خسارت کمی را باقی خواهد گذاشت.
● اقدامات قبل از وقوع زلزله
زلزله اغلب بدون اطلاع قبلی وگاه شدید رخ می دهد و شناختن مناطق پر خطر و برنامه ریزی پیشگیرانه باعث کاهش خطرات جدی و جراحت و فوت ناشی از آن می شود. مقاوم سازی در سقف و فونداسیون محکم کردن چراغ ها و روشنایی ها به سقف و پیروی از استانداردهای مربوط به زلزله در ساختمان ها باعث کاهش اثر و شدت زمین لرزه می گردد.
● بررسی خطرات در خانه
▪ قفسه ها را به دیوارها محکم کنید.
▪ اجسام بزرگ و سنگین را در قفسه های پایین تر قرار دهید.
▪ اقلام شکستنی نظیر شیشه های آذوقه لیوان ها و ظروف چینی را در طبقات پایین کابینت نگهدارید و در آن را محکم ببندید.
▪ وسایل سنگین نظیر تابلوها و آینه ها را دور از تخت خواب . صندلی و محل نشستن افراد آویزان کنید.
▪ روشنایی ها را ثابت و محکم کنید.
▪ سیم کشی های معیوب و فرسوده و نشتی اتصالات گاز را برطرف کنید چرا که خطر آتش سوزی دارد.
▪ آب گرم کن را به دیوار وکف محکم کنید.
▪ هر گونه شکاف عمیق را در سقف و یا فونداسیون خانه تعمیر کنید و در صورت وجود آسیب و شکاف ▪ ساختمانی در خانه بایک کارشناس مشورت کنید.
▪ محصولات قابل اشتعال مانند اسپری حشره کش را به شکلی امن در کابین های دربسته و در قسمت پایین قرار دهید.
▪ شناسایی مکان های امن در داخل و خارج خانه
▪ زیر مبلمان و اثاثیه محکم و سنگین نظیر میز
● کنار یک دیوار داخلی
▪ دوری از جاهایی که احتمال ریختن خرده شیشه وجود دارد مثلا نزدیک پنجره آینه تابلو و یا جایی که قفسه های سنگین احتمال سقوط دارد.
▪ در فضای باز دوری از ساختمان درخت خطوط تلفن و برق پل های هوایی
● آموزش خود و اعضای خانواده
▪ برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد زلزله با ستاد حوادث غیر مترقبه و یا جمعیت هلال احمر منطقه خود تماس بگیرید.
▪ به کودکان بیاموزید که به چه شکل و چه موقع برای کسب اطلاعات بیشتر با شماره ۱۱۵ یا ۱۱۰ و آتش نشانی و مراکز دیگر تماس بگیرند.
▪ به تمامی اعضای خانواده خود بیاموزید که چگونه و چه وقت جریان گاز و آب و اتصال برق را قطع کنند.
▪ همراه داشتن وسایل ضروری (بسته نجات )
▪ چراغ قوه و رادیوی کوچک با باتری اضافه
▪ کیف کمک های اولیه و دستور استفاده
▪ در بازکن ساده
● طرح یک برنامه ارتباط اضطراری
از آنجا که احتمال می رود اعضای خانواده در هنگام وقوع زلزله از هم جدا باشند (زمانی که بزرگترها در محل کار و بچه ها در مدرسه هستند) باید برنامه ای برای دور هم جمع شدن بعد از حادثه وجود داشته باشد لذا از یک دوست یا فامیل در خارج از شهر محل زندگی خود بخواهید رابط اعضای خانواده باشد تا اعضا براحتی و در صورت نیاز با وی ارتباط برقرار کنند زیرا پس از حادثه برقراری تماس با مسافت های طولانی راحت تر است . مطمئن شوید که تمامی اعضای خانواده اسم آدرس و شماره تلفن فرد رابط را همراه دارند.
● اقدامات در هنگام وقوع زلزله
▪ سعی کنید هنگام زمین لرزه در جایی امن پناه بگیرید. مراقب باشید که برخی زلزله ها در واقع پیش لرزه هستند و زلزله بزرگتری ممکن است در راه باشد. برای رسیدن به محل امن حرکات خود را با قدم های کوتاه به حداقل برسانید تا زمانی که لرزش متوقف شود و مطمئن شوید که خروج از محل مانعی ندارد در داخل بمانید.
▪ اگر در داخل خانه هستید تا توقف لرزش ها در زیر یک میز محکم و سفت و یا لوازم و اسباب مناسب دیگر از خود محافظت کنید. اگر در نزدیکی شما میزی نیست سر و صورت خود را با کمک بازوان بپوشانید و در یک گوشه به حالت چمباته قرار بگیرید.
▪ خود را از معرض شیشه ها پنجره ها در و دیوارهای بیرونی کتابخانه بوفه و روشنایی و هر چیزی که احتمال ریزش و سقوط دارد دور نگهدارید.
▪ اگر در رختخواب هستید همانجا بمانید تا زمانی که لرزش ها متوقف شود وبرای محافظت از خود یک بالش روی سر خود نگه دارید. البته اگر زیر لوستر و یا در جایی هستند که احتمال سقوط اشیا می رود به نزدیک ترین مکان امن بروید از یک درگاه برای پناهگاه استفاده کنید بشرطی که نزدیک باشد وقابلیت تحمل بار را نیز داشته باشد.
▪ تا زمانی که لرزش ها متوقف شود در داخل خانه بمانید و در صورت اطمینان از خانه خارج شوید. تحقیقات نشان داده است که بیشترین صدمات زمانی رخ می دهد که افراد سعی در تغییر موقعیت در داخل و یا خروج از ساختمان دارند.
▪ به هیچ وجه از آسانسور استفاده نکنید.
▪ اگر در خارج خانه هستید سر جای خود بمانید. از کنار ساختمان ها تیرهای برق و خطوط آب و برق دور شوید.
▪ اگر در فضای باز هستید تا زمانی که لرزش ها متوقف شود همانجا بمانید. بیشترین خطر در بیرون ساختمان ها درهای خروجی و در کنار دیوارهای خارجی وجود دارد وحرکت زمین در طول یک زمین لرزه بندرت علت اصلی مرگ و میر در جراحت می باشد. بیشتر افراد هنگام خروج از ساختمان و بواسطه ریزش آوار و دیوارها وحرکت و ریزش شیشه و سقوط اجسام کشته و یا مجروح می شوند.
▪ اگر در یک وسیله نقلیه در حال حرکت هستید خیلی سریع و در یک مکان امن خودرو را متوقف کنید و در داخل آن بمانید. از نزدیک شدن به ساختمان ها درخت ها پل های عابر پیاده و خطوط آب و برق و... خودداری کنید.
▪ با پایان لرزش زمین با احتیاط به حرکت خود ادامه دهید از حرکت در جاده روی پل و یا سراشیبی و دست اندازهایی که در اثر زلزله آسیب دیده است بپرهیزید.
▪ اگر در زیر آوار مانده اید کبریت روشن نکنید برای پس زدن گرد و غبار حرکتی نکنید دهانتان را با دستمال کاغذی و یا یک پارچه بپوشانید.
▪ به دیوار یا لوله ضربات ممتد بزنید تا امدادگران موقعیت شما را پیدا کنند. اگر سوت همراهتان بود از آن استفاده کنید. آخرین راه اینست که فریاد بزنید هر چند فریاد زدن سبب استنشاق مقدار زیادی گرد و خاک می شود.
▪ پس از وقوع زلزله چه اقداماتی باید انجام داد
▪ مراقب پس لرزه ها باشید; پس لرزه هایی که بعد از زلزله به وقوع می پیوندند معمولا به شدت زلزله اصلی نیستند لیکن می توانند به اندازه کافی از مقاومت ساختمان ها بکاهند بیشتر این پس لرزه ها در اولین ساعات روزها هفته ها و یا حتی ماه های پس از وقوع زلزله اصلی بوقوع می پیوندند.
▪ به تلویزیون یا رادیوی باتری برای کسب اطلاعات بیشتر گوش دهید و تنها برای موارد اضطراری از تلفن استفاده کنید.
▪ درب کابینت ها را با احتیاط باز کنید. مراقب اجسامی که احتمال سقوط شان از قفسه ها می رود باشید.
▪ از مناطق آسیب دیده دور شوید مگر اینکه پلیس آتش نشانی یا سازمان های امدادی به کمک شما نیاز داشته باشند. فقط در صورت اطمینان از امن بودن محل توسط مسئولین به منزل خود بازگردید.
▪ در صورت زندگی در مناطق ساحلی از احتمال وقوع سونامی در محل مطلع باشید; سونامی بعنوان امواج لرزه ای دریایی معروف است (که به اشتباه به امواج جزر و مدی نامیده می شود). زمانی که مسئولین در مورد وقوع یک سونامی هشدار می دهند فرض بر این است که امواج خطرناکی در راهند لذا تا برقراری ایمن کامل ) از ساحل دور بمانید.
▪ به افراد آسیب دیده یا گیر افتاده کمک کنید مساعدت و یاری به همسایه هایی که ممکن است به کمک خاصی نیاز داشته باشند بویژه بچه ها سالخوردگان و افراد ناتوان را فراموش نکنید. در صورت نیاز کمک های اولیه را انجام دهید افراد با جراحت های شدید را حرکت ندهید مگر اینکه در معرض خطر جدی ناشی از جراحت های بعدی باشند; در نهایت درخواست کمک کنید.
▪ هرگونه مایع قابل اشتعال موادشیمیایی و داروهای ریخته شده را تمیز کنید در صورت استشمام بوی گاز یا دود ناشی از سایر مواد شیمیایی محل را فورا ترک کنید.
▪ دودکش ها (هواکش ها) را برای مشاهده و جلوگیری از آسیب دیدگی بازرسی کنید.
▪ خطوط برق آب و... را بازرسی کنید.
▪ نشتی های خطوط گاز را بررسی کنید; در صورت استشمام بوی گاز شنیدن صدای ترکیدگی یا نشت گاز یک پنجره را باز کنید و فورا ساختمان را ترک نمائید. شیر اصلی گاز را از بیرون ببندید و اگر میسر است از خانه یک همسایه به شرکت گاز زنگ بزنید. اگر بنا به هر دلیل گاز را قطع کردید باید با کمک یک کارشناس آن را به حال عادی برگردانید.
▪ مراقب صدمات وارده به سیستم برق باشید در صورت مشاهده جرقه شکستگی و یا سیم های فرسوده و یا استشمام بوی داغ ماده عایق سریعا جعبه فیوز و یا کلید مدار برق را قطع کنید. در صورتی که برای قطع برق باید از آب عبور کنید با یک کارشناس برق مشورت کنید.
