ارزیابی و محاسبه سرقفلی و حق کسب و پیشه توسط کارشناس رسمی دادگستری حق کسب، پیشه و تجارت مفهومی است بر گرفته و مقتبس از حقوق غربی و از تاسیسات قانون روابط موجر و مستاجر مصوب سال 1356 است.و اجمالاً به این معناست که اگر پس از قرارداد اجاره در اثر عملکرد مستاجر ملک تجاری حسن شهرت تجاری کسب نماید و عملکرد و کسب و کار مستاجر باعث بوجود آمدن مشتریان ثابت، بادوام و وفادار برای ملک شود اعم از اینکه مبلغی تحت عنوان سرقفلی همزمان با اجاره به مستاجر پرداخت شده باشد یا نشده باشد، موجر موظف است این دارایی اعتباری و قابل ارزش گذاری مستاجر را همزمان با تخلیه با دستور دادگاه یا با توافق و به نرخ روز به مستاجر پرداخت نماید.مطابق یک نظریه حقوقی صحیح مفهوم حق کسب و پیشه با سرقفلی مورد اشاره در قانون روابط موجر و مستاجر مصوب سال 1376 متفاوت است.

ارزش سرقفلی مغازه چند درصد ملک است و چطور تعیین می‌شود؟ با سرقفلی آشنا شوید در اصل سرقفلی به حقی می‌گویند که مالک مغازه با داشتن حق سرقفلی بدون اینکه ملک خود را بفروشد و واگذار کند، سرقفلی ملک را به مدت نامحدود با اجاره ماهانه با شرایط خاص واگذار می‌کند. پس سرقفلی ملک یعنی حق کسب و کار در یک ملک. براساس قراردادی که میان دو طرف منعقد می‌شود مالکِ سرقفلی بدون مالکیت در اعیان یا زمین مغازه، حق استفاده از مغازه و کسب‌وکار در آنجا را به دست می‌آورد و می‌تواند این حق را بر اساس شرایط مقرر بین خود و مالک به اشخاص دیگر نیز واگذار کند. با این مثال، تعریف سرقفلی برایتان شفاف‌تر می‌شود. فرض کنید شما مالک یک مغازه هستید و این بین یک مشتری برای ملک‌تان پیدا می‌شود، اما در حال حاضر شما واقعا قصد فروش مغازه خود را ندارید و به او پیشنهاد می‌دهید که سرقفلی مغازه را به جای سند شش دانگ واگذار کنید. در نتیجه او مالک ملک شما نخواهد بود، اما می‌تواند به میل خود آن مغازه را به فرد دیگری اجاره دهد و از حق خود استفاده کند. قبل از اینکه ببینیم ارزش سرقفلی مغازه چند درصد ملک است باید ببینیم قانون درمورد سرقفلی چه می‌گوید. سرقفلی طبق قانون قانونی تحت عنوان حق کسب و پیشه در سال ۱۳۵۶ تصویب شد که طبق آن مالک حق تصاحب سرقفلی و تخلیه مغازه را تنها در صورتی داشت که مستأجر تخلفی انجام می‌داد یا مالک قصد فروش واحد تجاری خود را داشت و مالک بعدی می‌بایست طبق قرارداد بسته شده با مالک قبلی، به تعهدات پایند باشد. در سال ۱۳۷۶ این قانون تغییر پیدا کرد و شرایطی که در آن برای مستأجران در نظر گرفته شده بود از آن‌ها سلب شد. تفاوت سرقفلی با حق کسب و پیشه سرقفلی که در قانون قدیم روابط موجر و مستاجر با نام حق کسب و پیشه یا تجارت شناخته می‌شد، حقی است که قانون‌گذار برای مستاجران اماکن تجاری در نظر گرفته بود تا از آن‌ها به نحوی ویژه حمایت کرده باشد. اینجا باید با تفاوت مستأجر اماکن تجاری و مستأجر اماکن مسکونی آشنا شوید تا منظور قانون‌گذار را از حمایت ویژه‌ای که از مستاجران اماکن تجاری به عمل آورده متوجه شوید. اشخاصی که ملکی را برای کسب‌وکار و تجارت خود اجاره می‌کنند به مرور زمان با کسب شهرت و افزودن بر شمار مشتریان خود، بر ارزش ملکی که اجاره کرده‌اند و در آن فعالیت می‌کنند نیز می‌افزایند. بنابراین این موضوع در خصوص اماکن مسکونی مطرح نیست. به همین دلیل اگر با پایان یافتن مدت قرارداد اجاره، مستأجر مغازه‌ و املاک تجاری را مانند مستأجر اماکن مسکونی، مجبور به تخلیه‌ بدون قید و شرط آن ملک تجاری کنیم، ارزش فعالیت و تلاش آنها را در جلب مشتریان دائم و کسب حسن شهرت آن ملک را نادیده گرفته‌ایم و اینگونه به‌نظر می‌رسد که ارزش آن ملک را رایگان به مالک واگذار کرده‌ایم.